KÜRTÇE TİYATRO SÜRECİ

KÜRT(ÇE) TİYATROSU NEREDEN NEREYE?


Tiyatro ritüelden çıktığı gibi, tiyatronun kökeni ritüel, mitoloji, dinsel törenler ve taklit gibi unsurlardan meydana geldiğini, ava giden ve hayvan postunu giyen insanların taklit yoluyla avlandıklarını biliyoruz.

Tarihe geçen bir gerçeklik olarak, tiyatronun Antik Yunan’ın Dionisos Şenlikleri’nden çıktığını, Bereket Tanrısı Dionisos’a adanan adaklar, bayram havasında geçen şenlikler yapıldığını, ilk oyuncular, ilk tragedyalar ve ilk dramatik tiyatro yazarlarının da Antik Yunan’dan çıktığını biliyoruz. En azından rivayetler bunu gösteriyor.

Yunan sözlü anlatımın öncüsü olan Homeros’un Yunan ve dünya edebiyatının önemi derecesinde olan Kürt kültürünün sözlü anlatım öncüleri dengbêjler, tiyatroda kazanımlarını göz önünde bulundurduğumuzda birer söz ustaları olduklarını görürüz. Dengbêjlerin folkloru sözlü olarak nesilden nesille aktaran söz sanat ustaları oldukları bilinen bir gerçekliktir.

Kürtler de diğer halklar gibi yüzyılarca ritüllerle yaşamışlardır. Ritüellerinde, ayinlerinde, destanlarında ve çîroklerinde teatral öğelere rastlamak mümkündür. Kürtlerin yaşadığı bölgelerdeki bazı ritüeller; kasideler, yağmur duası olan “Bûka Baranê”, Düzgın baba, Gırnewas v.s. gibi örnekler verilebilir.

Kürtlerde folklor ve sözlü edebiyatın zengin oluşu tiyatroya büyük kaynakçalar oluşturabilir. Çîrokbêj, Vebêj ve Dengbêjlerin yüzyıllar süren sözlü edebiyatındaki zengin teatral motifler günümüz tiyatrosunda bir kaynakça olarak kullanılabilir olması ve bu motifler Kürt Tiyatrosu’nun kaynağını oluşturuyor olması teatral açıdan büyük bir zenginliktir. Her yöre ve hatta her köyde bu tür motiflere rastlamak mümkün.

Newroz ve düğünlerde köy seyirlik oyunları ve daha birçok ritüelin olduğunu ve bir yönüyle Kürt Tiyatrosu’nun geleneksel olarak beslenebilecekleri alanlar olarak görmek mümkün.

Fakat modern Kürt Tiyatrosu nerden beslenecek sorusuna vereceğimiz cevap ise; Modern tiyatroyu oluşturan tiyatro metinleri olacaktır.

Kürt Tiyatrosu’nun tarihsel gelişimi
Kürtlerin tiyatrosu var mıdır, yok mudur, ilk piyesleri, dramatik tiyatroya geçişleri nasıl olmuştur, kendi bilgilerimiz ve bildiklerimizle bir göz atalım.

Türkiye Kürtlerinin ilk tiyatro teksti olarak kabul edilen “Memê Alan” 1918’de Ebdurehim Rehmi’nin yazdığı oyun olarak bilinmektedir. 1918-1919 da İstanbul’da Kürt Kadın Derneği adında bir dernekte iki oyun oynanıyor. Yalnız bu oyunlar hakkında net bir bilgiye sahip değiliz.

Rivayetlere göre 1930’da Rusya’da eğitim gören Kürtler, Elegez’de iki temsil “Mem û Zîn”i oynamışlar. 1931’de Ereb Şemo “Koçekên Derewîn” adında bir oyun hazırlayıp sahnelemiş. 1934’te Ehmedê Mirazî “Zemanê Çûyî” adında bir oyun yazmış. 1970’lerde Rusya’daki Kürtler tiyatro alanında ilerlemişler. O dönemde birçok yeni eser sahnelenmiş. Onlardan bir kaçı şunlardır; Ker û Kulik, Reva Jinê, Zewaca Bê Dil û vb.

Bu oyunların bir çoğu da Erivan Radyosu için Radyo Tiyatrosu’na çevrildi. O dönemler de Kürt yazarlar Victor Hugo ve Gogol gibi bir çok dünya klasiğini Kürt diline çevirmişler.

Süleymaniye Sanat Okulu açılmış, tiyatro ve oyunculuk adına iyi gelişmeler sağlanmıştır. Ünlü rejisör Refik Çolak Mollier’i Kürt Tiyatrosu’na kazandırmış. Bununla beraber Kürtçe çocuk oyunları, radyo tiyatroları yapılmış.

1946’da İran Kürtlerinin sahnelediği “Dayika Niştiman” dört parçayı anlatan bir müzikal oyundur.

1959’da Musa Anter’in Harbiye Askeri Cezaevi’ndeki hücresinde yazdığı “Birîna Reş” piyesi Türkiye Kürtleri açısından ilk Kürtçe oyun özelliğini de taşıyor.

Tarih boyunca yapılamayan ve yapılan
Tarih 1990’ları vurunca Kürt Tiyatrosu bir diriliş yaşıyor ve varlığını onlarca oyun sahneleyerek ortaya koyuyor.

Mezopotamya Kültür Merkezi (MKM)’lerinin açılmasıyla Kürt Tiyatrosu kurumsal anlamda dramatik yapıyı da göz önünde bulundurarak yapılmaya başlandı. MKM’nin Teatra Jiyana Nû’su Kürt Tiyatrosu’nda avangart Kürt Tiyatrosu olma özelliğini de taşıdı bir yönüyle. Kırkın üzerinde kısa ve perdelik olmak üzere oyun sahneledi ve birçok klasiğe de imza attı. Mişko, Rojbaş, Şermola, Ta, Gurzek (ne) lêdan gibi oyunların yanı sıra Kürt Tiyatrosuna kazandırdığı dünya klasiklerinden; Zincire Vurulmuş Prometheus, Biz ve Onlar, Ada ve Bir anarşîstin kaza sonucu ölümü olmak üzere birçok Uluslararası Festival’de de sahne aldı.

Bugün Kürt Tiyatrosu’nun varlığından bahsetmek mümkün.

Kürt Tiyatro gruplarından Teatra Jiyana Nû, Seyrî Mesel Tiyatrosu, Tiyatro Avesta, Teatra Bakûr, Teatra Evîna Welat, Teatra Mezopotamya, Teatra Roja Avesta, Teatra Baran, Teatra Arzela, Teatra Arsen Poladov, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Sur Belediye Tiyatrosu, Vîranşehir Belediye taiyatrosu Kürtçe tiyatro yapan grupların bir kısmıdır.

Teknik ve ekonomik imkânsızlıklara rağmen, birçok kurum ve grup iyi-kötü Kürtçe Tiyatro yapıyor.

Son dönemlerde Kürt tiyatrosu açısından olumlu bir gelişmeyle beraber ekonomik sorunların ve tiyatro metinlerinin olmayışı tiyatroyu yapamayacak duruma getiriyor. Bu durumda yeni Kürtçe bilen oyunculara da rastlamak pek mümkün değil.

Dünyada her yıl, her tiyatro onlarca oyunla perdelerini açarken maalesef bunu Kürt Tiyatrosu için söylemek mümkün değil. Çünkü tüm dinamiklerini oyunculardan alan ve tiyatronun tüm yönleriyle uğraşan oyuncunun elindeki kısıtlı imkânları, tiyatronun tekniki anlamda kısır döngü içinde bırakılması olasılığı yüksek bir diyalektiği beraberinde getiriyor.

Peki, bu durumda Kürt tiyatrosu nasıl gelişecek, nasıl yapılacak ve bu sanatı icra edenler nasıl istihdam olacak ki tiyatroya kan kaybettirmesin? Bu soru ve sorunların karşılığı kuşkusuz bu durumun ne kadar çok yapılması gerektiğinin samimiyetiyle ilgilidir.